تاریخ تسویه معاملات در بورس 1402☀️نکات مهم و کاربردی

تسویه معاملاتی در بورس چیست؟ مراحل تسویه معاملاتی در بورس کدامند؟ در این مطلب از سایت کارگزاری سرمایه و دانش به معرفی کامل تسویه معاملاتی و ابزارهای آن می پردازیم.
تاریخ تسویه معاملات در بورس 1402☀️نکات مهم و کاربردی
  2
 9488
امتیاز کاربران 4/0 از 5

فعالیت در بازار بورس نیازمند دانش و سرمایه اولیه است. درواقع فعالیت بدون سرمایه و گاهی به اعتبار کارگزاری نیز در بورس امکان‌پذیر است؛ اما بدون آشنایی با دانش تخصصی این بازار، میسر نمی‌شود. بنابراین، هر سرمایه‌گذار برای حضور، فعالیت، کسب سود و بهره گرفتن از نوسانات قیمت، باید با فرایندها، نهادها و اصطلاحات رایج و کاربردی بازار سرمایه آشنایی داشته باشد. یکی از اصطلاحات رایج در فعالیت‌ها و خرید و فروش روزانه بازار سرمایه، تسویه معاملات است که آشنایی با مفهوم، مراحل، فرایند و نهادهای دخیل در آن اهمیت بالایی دارد. 

در اصطلاح عامیانه، تسویه به زمانی گفته می‌شود که تمام مبلغ یا ارزش معامله به‌ حساب فروشنده واریز شده باشد. به‌این‌ترتیب، تسویه به ‌صورت کاملاً مستقیم و با حضور 2 نفر اصلی انجام‌ گرفته است؛ اما فرایند تسویه در بازار بورس از فرایند پیچیده‌تری برخوردار است و به دلیل حجم بالای معاملات روزانه در این بازار، به عوامل نظارتی و ارائه تضمین‌های مختلف نیاز دارد. بنابراین، بهتر است با فرایند تسویه معامله در بازار سرمایه و نهادهای واسط آشنا شوید.

در ادامه مطلب به بررسی دقیق و کامل مفهوم و مراحل تسویه معاملات در بورس می‌پردازیم تا به موفقیت شما در این بازار کمک کرده باشیم.

تسویه معاملات در بورس چیست؟

تسویه معاملات در بورس را در یک عبارت بسیار ساده می‌توان جابه‌جایی پول و اوراق بهادار میان طرفین یک معامله به ‌واسطه کارگزاری خریدار و فروشنده دانست. درواقع هر خریدار یا فروشنده در بازار بورس باید کد بورسی دریافت کرده و یک کارگزاری برای خود انتخاب کند. هر معامله در بازار بورس با حضور دو طرف مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌گیرد. خریدار و فروشنده که دو مهره اصلی معاملات به شمار می‌آیند را به ‌عنوان طرف مستقیم می‌شناسیم و کارگزاری هر دو آن‌ها را، طرف غیرمستقیم معامله میدانیم.

با ثبت سفارش و سپس انجام شدن معامله، مبلغی از جانب خریدار اوراق بهادار به فروشنده پرداخت می‌شود؛ اما این جابه‌جایی وجه نقد به ‌سرعت و به‌ صورت مستقیم انجام نمی‌گیرد. بنابراین، تسویه معاملات میان خود خریدار و فروشنده انجام نمی‌شود. اینجا است که کارگزاری‌ها نقش خود را ایفا می‌کنند و واسطه‌ای برای تسهیل معامله‌ شده و به طرفین فرایند تسویه تبدیل می‌شوند. 

تسویه معاملات در بورس به عهده کدام نهاد است؟

با انجام شدن معامله میان خریدار و فروشنده، وجه نقد و اوراق بهادار توسط یک سیستم معاملاتی جابه‌جا می‌شود. همان‌طور که بیان شد، کارگزاری‌ها نقش مهمی در انجام معامله و جابه‌جایی وجه و اوراق بهادار میان طرفین معامله دارند. در بازار سرمایه ایران بیش از 150 کارگزاری در حال فعالیت هستند و میلیون‌ها معامله را به‌ صورت روزانه میسر می‌سازند. حجم بالای معاملات در بازار بورس، نیازمند وجود و نظارت یک نهاد واسط بر نقل و انتقالات و تسویه معاملات در بورس است. 

در بازار بورس یک نهاد واسط به نام «شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه» بر فرایند تسویه در معاملات صورت گرفته نظارت دارد و به ‌عنوان ضامن تسویه مبلغ معامله شناخته می‌شود. کارگزاری خریدار در ابتدای این فرایند، مبلغی را برای خرید سهام به سیستم شرکت سپرده‌گذاری مرکزی می‌پردازد. بنابراین، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی با ایفای نقش اتاق پایاپای در معامله، به امین طرفین آن تبدیل می‌شود.

در نهایت، این وجه از طریق سیستم مذکور به‌ حساب کارگزاری فروشنده واریز می‌شود. وجه مذکور به قدرت خرید فروشنده تبدیل می‌شود تا بتواند با آن به معامله بپردازد؛ یا در صورت درخواست برداشت وجه، طی حداقل یک روز کاری و در تاریخ تسویه معاملات به ‌حساب وی پرداخت شود. البته این مدت‌ زمان بسته به نوع دارایی معامله‌ شده می‌تواند تغییر کند.

زمان و روزهای تسویه معاملات ابزارهای مالی در بورس

همان‌طور که بیان شد، زمان تسویه وجوه با توجه به نوع ابزار معاملاتی یا دارایی بورسی که معامله‌ شده است، تغییر می‌کند. زمان هر معامله در بازار سرمایه دارای دو رکن اصلی زمان و تاریخ است. با توجه به این دو مؤلفه، تاریخ تسویه معاملات مشخص می‌شود. تاریخ تسویه درواقع حاصل جمع تاریخ معامله (T) و مدت ‌زمان لازم برای تسویه وجوه است. به ‌عنوان‌ مثال، T+2 به معنای تاریخ معامله به ‌علاوه دو روز است. مدت‌ زمان لازم برای هر یک از اوراق بهادار معامله‌ شده به شرح زیر است:

حق تقدم سهام T+2 آتی و اختیار معامله سهام T+2
واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های زمین و ساختمان T+2 واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه‌گذاری مختلط T+2
واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه‌گذاری در سهام T+2 سلف برق T+3
سلف موازی استاندارد T+1 اوراق و اسناد خزانه T+1
سهام شرکت‌های عضو بورس T+2 سهام شرکت‌ها در فرابورس T+2
آتی سبد سهام T+2 اوراق حق تقدم استفاده از تسهیلات مسکن T+2
آتی و اختیار معامله کالا T+0 اوراق مشارکت T+1
صندوق سرمایه‌گذاری کالایی T+1 انواع صکوک T+1
گواهی سپرده کالایی T+1 واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه در اوراق با درآمد ثابت T+1

معرفی مراحل تسویه معاملات در بورس

اتاق پایاپای که در اینجا شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه است، نقش بسیار پررنگ و مهمی در مراحل تسویه معاملات در بورس دارد. اتاق پایاپای در مراحل قبل و بعد از معامله وظایف مهمی دارد. این وظایف به شرح زیر هستند:

  1. نقش اتاق پایاپای قبل از معاملات

پیش از تحقق فرایند معامله، اتاق پایاپای از طریق انجام کنترل قبل از عرضه نقش خود را ایفا می‌کند. بر اساس قوانین، اتاق پایاپای وظیفه دارد در این مرحله برای دریافت و کنترل مستندات، تضمین‌ها و سپرده‌های موردنیاز جهت عرضه دارایی اقدام کند و درنهایت، تا قبل از ساعت 15:30 روز کاری پیش از عرضه موافقت یا مخالفت خود را به اطلاع کارگزار عرضه‌کننده برساند.

  1. ارائه تضمین و تسویه معاملات

فراهم‌سازی بستر مورد نیاز برای عرضه کالا و استانداردسازی محصولات در این مرحله  میسر می‌شود. بنابراین، اهمیت عبور از این وهله برای عرضه‌کننده کالا، کاملاً واضح و انکارناپذیر است. تضمین‌ها و مستندات ارائه‌ شده، در این مرحله توسط اتاق پایاپای کنترل می‌شوند. پس عرضه‌کنندگان باید تلاش کنند تا اعتماد اعضای اتاق پایاپای را به دست آورند.
به‌ منظور جلب اعتماد این افراد، معمولاً می‌بینیم که عرضه‌کنندگان تعهدات سابق خود را به‌ طور کامل تسویه می‌کنند و یا مبلغی را به‌ صورت نقدی در گرو اتاق پایاپای قرار می‌دهند. بعد از صورت گرفتن عرضه، بر اساس قوانین، قرارداد و تعهدات جداگانه‌ای به این اتاق ارسال می‌شوند.

  1. فرایند تسویه معاملات در بورس کالا

در این اتاق، امکان تسویه معاملات به دو صورت اعتباری یا نقدی وجود دارد. لازم به ذکر است که روند تسویه به‌ هیچ ‌عنوان با نوع قرارداد ارتباط نخواهد داشت. به ‌منظور تسویه نقدی، واریز مبلغ مقرر به‌علاوه کارمزد دو طرف به ‌حساب تسویه طی سه روز کاری الزامی است.

در مورد تسویه اعتباری، خریدار موظف است یک سند تسویه اعتباری بر اساس فرمت شرکت را تهیه ‌کرده و در ضمیمه مدارک و مستندات، به اتاق پایاپای ارائه دهد. سند مذکور باید به امضا و تأیید خریدار و فروشنده رسیده باشد. به‌این‌ترتیب، فروشنده نیز دریافت وجه معامله را به ‌صورت مکتوب تأیید می‌کند. در تسویه اعتباری، تنها به مدت سه روز کاری بعد از معامله فرصت خواهید داشت. این بدان معناست که خریدار باید تا پیش از ساعت 13 روز کاری سوم برای تسویه اقدام کرده باشد. در غیر این صورت، موظف به پرداخت جریمه می‌شود. در نهایت، معامله مذکور در صورت عدم تسویه طی 7 روز کاری آینده به ‌طور کامل فسخ می‌شود. اگر تسویه انجام شود، کارگزاری باید فیش واریز وجه و مستندات قرارداد را در همان روز و تا قبل از ساعت 15 توسط سامانه به اتاق پایاپای ارسال کند. در مرحله آخر، فروشنده به یک حساب عملیاتی نیاز دارد تا تسویه کامل وجه در تاریخ تسویه معاملات صورت بگیرد. تحویل کالا به خریدار، پس از تسویه و در تاریخ سررسیدی ذکرشده در قرارداد انجام می‌شود.


بیشتر بخوانید: بورس کالا چیست


جریمه تأخیر در تسویه معاملات

همان‌طور که بیان شد، خریدار بر اساس قوانین تا سه روز کاری پس از معامله، مهلت تسویه دارد. از روز چهارم تا 7 روز کاری (روز دهم بعد از معامله) مهلت تسویه معامله برای خریدار تمدید می‌شود. البته به علت وقفه و تأخیری پیش‌آمده در تسویه، خریدار جریمه می‌شود. با هرروز تأخیر در تسویه وجه، خریدار موظف به پرداخت خسارتی معادل 0.25 درصد ارزش معامله خواهد بود. مبلغ خسارت به فروشنده تعلق می‌گیرد و به‌ حساب ایشان واریز می‌شود. 

در صورت رضایت فروشنده، نیازی به واریز مبلغ خسارت از جانب خریدار نخواهد بود. به‌این‌ترتیب، مراحل تسویه معاملات تکمیل ‌شده و به تأیید اتاق پایاپای می‌رسد. همچنین ممکن است خریدار قادر به تسویه نبوده و در نهایت معامله پس از پایان مهلت 7 روزه  فسخ شود. در این صورت، خریدار موظف است 5 درصد از ارزش معامله را به‌ عنوان حق فسخ به ‌حساب فروشنده واریز کند. علاوه بر این، کارمزد کارگزاری دو طرف معامله نیز باید توسط خریدار پرداخت شود.

تسویه اعتبارات در بورس

زمان دریافت وجه توسط فروشنده در تسویه اعتباری نیز با توجه به نوع ابزار مالی استفاده‌ شده در معامله تغییر می‌کند. زیرا ممکن است به ‌منظور تسویه اعتبار دریافتی خود، به فروش سهام و افزایش قدرت خرید نیاز داشته باشیم. در این صورت، زمان تسویه معاملات و به تبع آن، زمان تسویه اعتبارات نیز بسته به نوع ابزار مالی تغییر می‌کنند.

سخن پایانی

در این مطلب با مفهوم تسویه معاملات در بورس، فرایند و نهادهای دخیل در آن آشنا شدید و فهمیدید که تسویه معامله در بازار بورس توسط طرف غیرمستقیم معامله (کارگزاری‌های خریدار و فروشنده) و با نظارت و کنترل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به ‌عنوان واسط و امین طرفین انجام می‌شود. به‌این‌ترتیب، ریسک معاملات از نظر عمل نکردن طرفین به تعهدات کاهش پیدا می‌کند. با انجام معامله و با توجه به ابزار مالی استفاده ‌شده، زمان تسویه معاملات می‌تواند حداقل 1 یا دو روز طول بکشد. بر این اساس، تاریخ و زمان دقیق دریافت وجه توسط فروشنده از طریق کارگزاری به ایشان اعلام می‌شود.

اشتراک :
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید
امتیاز:
captcha


دیدگاه کاربران
اسماعیل ستاری مقدم قاضیانی
 ارسال شده در : چهارشنبه 01 تیر 1401

بنده دو سال هنوز مبلغ پول فروش سهام عدالت دریافت نگردان واقعا انصاف نیست سود بدارید واریز کنید نه مبلغ فروختیم واریز نمی کنید گناه ما ها چیه اعتماد کردام دو سال وقت کمیه وجدانم چیز خوبیه من تقاضایم مبلغ فروش

مدیر سایت
 ارسال شده در : دوشنبه 15 اسفند 1401

ضمن عرض احترام همراه گرامی، در صورت تعلق گرفتن سود سهام عدالت و عدم واریز آن می¬توانید با مراجعه به سامانه سجام اطلاعات بانکی خود را کامل فرمایید تا بانک پیش فرض شما جهت واریز سود تغییر کند،تا با سر رسید سود بعدی برای شما واریز شود.جهت کسب اطلاعات بیشتر می¬توانید با شماره 1569 تماس بگیرید.