این روزها بحث بازار بورس و سهام در میان مردم گل‌انداخته است و تقریباً هرکسی که پس‌اندازی داشته باشد، مایل است با سرمایه‌گذاری در این بازار به سود مطلوبی دست پیدا کند. بنابراین، طیف گسترده‌ای از مردم با سطح دانش و مشاغل مختلف به این بازار ورود پیداکرده‌اند. مانند تمام بازارها، بورس نیز از دانش تخصصی و اصطلاحات متعددی برخوردار است که آشنایی با آن‌ها برای فعالیت در بازار الزامی است.
در میان تمام عناوین و اصطلاحات بازار بورس، «سهام» اولین کلمه‌ای است که با آن برخورد می‌کنید و جزو مفاهیم پایه و مهم به شمار می‌آید. بنابراین، ممکن است برای شما سؤال شده باشد که سهام یا سهم چیست و انواع آن کدام‌اند؟ اگر قصد ورود به بازار سرمایه و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف آن را داشته باشید، آشنایی با مفهوم سهام و انواع سهم الزامی خواهد بود. با ما همراه باشید تا بتوانید پاسخ سؤالات خود را پیدا کنید.
سهام چیست؟
سهام یا Stock به‌نوعی برگه بهادار گفته می‌شود که تصدیقی بر مالکیت دارنده آن بر سهم مشخصی از شرکت سهامی خاص یا سهامی عام، درآمدها و دارایی‌های آن است.
برای درک بهتر این مفهوم، فرض کنید سرمایه شرکتی را به 1000 قسمت مساوی تقسیم کرده‌ایم. در این صورت، شرکت دارای 1000 سهم است و اگر یکی از سهامداران مالک 20 سهم باشد، 2 درصد از سهام شرکت به وی تعلق می‌گیرد. در این مفهوم، سهام به مجموعه‌ای از اوراق بهادار یا چند سهم گفته می‌شود.
لازم به ذکر است که سهام یک شرکت سهامی عام می‌تواند به‌راحتی در بورس معامله شود و مالک آن ثابت نباشد. این در حالی است که سهام شرکت سهامی خاص همان‌طور که از نام آن پیدا است، به عده‌ای خاص تعلق دارد. سهامداران هردو شرکت با خرید سهام در پروژه‌ها و سود و زیان شرکت (به نسبت میزان سهم خود از شرکت) شریک خواهند بود.
در گذشته از اوراق بهادار یا همان برگه‌های سهام برای معامله و اثبات مالکیت تعداد مشخصی از سهام شرکت استفاده می‌شد. در اوراق مذکور مشخصاتی مانند نام شرکت، نام و مشخصات دارنده اوراق، شماره ثبت و مبلغ اسمی آورده می‌شد. بر اساس قوانین بازار بورس ایران، امروزه تمام اوراق باید با مبلغ اسمی 1000 ریال ثبت شوند. بنابراین، اگر یک شرکت فرضی دارای 1000 سهم باشد، ارزش سرمایه شرکت یک‌میلیون ریال خواهد بود.
انواع سهام ازنظر شکل
سهام را می‌توان از جهت‌های مختلفی دسته‌بندی کرد. این تقسیم‌بندی می‌تواند ازنظر شکل، حقوق دارنده سهام یا ماهیت آورنده انجام شود. انواع سهم ازنظر شکل به دودسته بانام و بی‌نام تقسیم می‌شوند که در انواع بانام، مشخصات شناسایی دارنده سهام آورده می‌شود. درواقع هیچ قانونی نمی‌تواند شرکت سهامی عام را ازنظر تعداد سهام بانام و بی‌نام محدود کند. به همین دلیل، ممکن است تمام یا تنها بخشی از سهام شرکت بانام باشد.
اما تفاوت و دلیل انتشار هر یک از این دو سهام چیست؟ سهم‌های بانام معمولاً به دلیل تمایل شرکت به شناختن شرکا و سهامداران شرکت منتشر می‌شوند. این در حالی است که سهام بی‌نام معمولاً باهدف پنهان ماندن هویت سهامدار یا عدم نیاز به پرداخت مالیات انتقال سهام تهیه می‌شود. در این بخش از مطلب خواهید فهمید که انواع سهام چیست و از ویژگی‌های هر یک به چه صورت می‌توان استفاده کرد:
سهام بانام
در سهام بانام، نام دارنده اصلی در مشخصات اوراق بهادار آورده می‌شود و نقل‌وانتقال و معامله آن تنها با معاوضه میسر می‌شود. سهم‌های بانام معمولاً به دلیل تمایل شرکت به شناختن شرکا و سهامداران شرکت منتشر می‌شوند. نام دارنده سهام در دفتر ثبت سهام نیز نوشته و ثبت می‌شود. بنابراین، در صورت عدم صدور اوراق سهام همچنان خریدوفروش آن‌ها امکان‌پذیر خواهد بود که کاملاً برخلاف سهام بی‌نام است.
لازم به ذکر است که کسی به‌جز مالک سهام نمی‌تواند برای فروش اوراق بانام اقدام کند. به همین دلیل، در صورت مفقود شدن امکان سوءاستفاده از آن وجود ندارد. در صورت نابود شدن برگه، همچنان نام شما در دفتر ثبت سهام وجود دارد و حق‌وحقوق شما در شرکت محفوظ می‌ماند. البته سهام بانام می‌تواند محدودیت‌هایی مانند الزام مراجعه طرفین معامله به دفتر ثبت سهام برای نقل‌وانتقال مالکیت سهام نیز برای دارنده ایجاد کند.
سهام بی‌نام
سهام بی‌نام و بانام دارای اعتبار یکسانی هستند و تنها تفاوت آن‌ها، درج شدن نام دارنده سهام در انواع سهم بانام است. در این صورت، هویت دارنده از شرکت پنهان می‌ماند و مشخصاتی از سهامدار در دفتر ثبت سهام آورده نمی‌شود. این امر می‌تواند مزایا و معایبی را نیز به همراه داشته باشد.
خریدوفروش این اوراق بسیار راحت بوده و نیازی به نقل‌وانتقال مالکیت آن‌ها نیست. این ویژگی برای شرکت‌های عضو بورس نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
بی‌نام بودن اوراق همچنین می‌تواند به ضرر دارنده سهام باشد. در صورت مفقود شدن اوراق، اثبات مالکیت شخص اصلی بسیار دشوار است و هرکسی می‌تواند از آن سوءاستفاده کند. همچنین دارنده سهام بی‌نام نمی‌تواند از مدیران شرکت باشد. سهام مدیران از نوع سهام وثیقه است و باید حتماً نام آن‌ها در اوراق درج شود. از جهت دیگر، پرداخت مبلغ سهام بی‌نام برای صدور گواهینامه موقت یا اوراق سهام الزامی است.
انواع سهام ازنظر حقوق دارنده سهام
اگر می‌خواهید بدانید حقوق شما به‌عنوان دارنده سهم چیست، به نوع سهام خود دقت کنید. انواع سهم ازنظر حقوق دارنده به دو نوع عادی و ممتاز تقسیم می‌شوند.
سهام عادی
سهام عادی ازجمله ابزارهای مالی برای جذب سرمایه شرکت‌ها است که مالکیت بخشی از شرکت را به دارنده سهم اختصاص می‌دهد. سهام عادی بدون سررسید و به‌صورت بانام یا بی‌نام منتشر می‌شود و دارنده آن‌ها، حق خریدوفروش سهام را خواهد داشت. دارنده سهام عادی بسته به میزان سهم خود از شرکت، در سود و زیان و فعالیت‌های این شرکت سهیم خواهد بود.
سهامداران این نوع سهم حق شرکت در رأی‌گیری و مجامع و جلسات سالیانه خواهند داشت و همچنین می‌توانند در انتخاب هیئت‌مدیره مؤثر باشند. اگر یک سهامدار حقیقی یا حقوقی ازجمله سهامداران عمده یا درصدی (با سهم بیش از یک درصد) باشد، تأثیر بیشتری در تصمیمات شرکت خواهد داشت. در هنگام تقسیم سود، بخشی از آن (به نسبت میزان سهم) به دارنده سهام عادی تعلق می‌گیرد. این سهامداران دارای حق تقدم هستند و در صورت افزایش سرمایه و امکان خرید سهام جدید، در اولویت قرار می‌گیرند.
سهام عادی قدرت نقد شوندگی بالایی دارند و به‌راحتی می‌توان آن‌ها را در بازار بورس و اوراق بهادار به قدرت خرید تبدیل کرد. مسئولیت محدود سهامداران انواع سهم عادی، دارایی آن‌ها را در صورت عدم توانایی بازپرداخت دیون از جانب شرکت از خطر حفظ می‌کند. به‌عبارت‌دیگر، مسئولیت دارنده این سهام، در حد آورده ایشان است.
سهام ممتاز
سهام ممتاز یکی دیگر از ابزارهای مالی بورس برای افزایش سرمایه شرکت است که برخی از ویژگی‌های سهام عادی و اوراق قرضه نیز در آن مشاهده می‌شود؛ به همین دلیل، به اوراق بهادار ترکیبی نیز شهرت یافته است. این نوع سهام نیز به دارنده خود حق مالکیت بخشی از شرکت را می‌دهد و ممکن است از نوع بانام یا بی‌نام باشد.
سهام ممتاز در دو صورت منتشر می‌شود. اگر شرکت قصد افزایش سرمایه داشته باشد و خریداری برای سهام پیدا نشود، اوراق سهام ممتاز منتشر می‌شوند.
همچنین ممکن است شرکت قصد سهیم کردن یک کارشناس یا صاحب‌نظر در شرکت را داشته باشد و از این طریق به آن‌ها امتیازات ویژه‌ای ببخشد. این اشخاص در مجمع عمومی، 2 حق رأی خواهند داشت و سود آن‌ها پیش از سهامداران عادی پرداخت می‌شود. در صورت انحلال شرکت و بعد از تسویه بدهی، دارندگان سهام ممتاز حقوق خود، پیش از سهام عادی را دریافت می‌کنند.
انواع سهم ازنظر ماهیت آورنده
برای اینکه از نوع آورده یا سرمایه واردشده به شرکت آگاه شوید، باید بدانید که ماهیت آورنده سهام چیست. نوع سهم ازنظر ماهیت آورنده به دو نوع نقدی و غیر نقدی تقسیم می‌شود. بنابراین شما می‌توانید مبلغ سهام را با استفاده از آورده‌های نقدی یا غیر نقدی پرداخت کنید. هر یک از این سهم‌ها ویژگی‌های متعددی دارند که در ادامه ذکرشده است:
سهام نقدی
سهام نقدی به ابزار مالی گفته می‌شود که ارزش آن به‌صورت نقدی به شرکت پرداخت می‌شود. در غیر این صورت، قسمتی از آن به شکل نقدی و مابقی به‌صورت تعهد پرداخت خواهد شد.
سهام غیر نقدی
سهامی که مبلغ آن‌ها به شکل آورده‌های غیر نقدی مانند ملک، خودرو، لوازم اداری و... پرداخته شود را سهام غیر نقدی می‌گویند. این آورده‌ها نیاز به ارزش‌گذاری دقیق و تقویم توسط کارشناس رسمی وزارت دادگستری دارند.
گزارش این ارزش‌گذاری به مجمع عمومی مؤسس منتقل می‌شود و در صورت عدم تصویب این مجمع بر پذیرش این آورده‌ها، کسری ارزش آورده باید به‌صورت نقدی یا با جایگزین کردن آورده‌های غیر نقدی دیگر تأمین شود.
تأمین کسری باید در حدفاصل 2 مجمع که معمولاً یک ماه است انجام بپذیرد؛ در غیر این صورت، تعهدات مرتبط با سهام خریداری‌شده باطل‌شده و جایگزین برای سهامدار آورده می‌شود.
با وجود اینکه مجمع عمومی در شرکت‌های سهامی خاص تشکیل نمی‌شود، اما قبول کردن آورده‌های غیر نقدی با ارزشی بیشتر از ارزیابی کارشناس امکان‌پذیر نخواهد بود. بنابراین، تعیین ارزش و ارزیابی آورده غیر نقدی توسط کارشناس رسمی ازجمله الزامات در هردو شرکت سهامی عام و خاص به شمار می‌آید.
سخن پایانی
در گذشته تمامی اوراق بهادار به‌صورت برگه‌های منتشرشده از جانب شرکت در دست سهامداران قرار می‌گرفتند؛ اما امروزه کارگزاری‌ها با حفظ سوابق الکترونیکی شامل مشخصات سهم و مالکیت سهام در تسهیل معاملات و حذف کاغذها از خریدوفروش‌ها مؤثر بوده‌اند.
بنابراین، شما می‌توانید از طریق پرتفوی خود به معامله بپردازید. در این مطلب از وبسایت کارگزاری سرمایه و دانش بیان کردیم که سهام چیست و انواع سهم کدام‌اند. به‌این‌ترتیب، اکنون می‌توانید برای آشنایی با بورس و آموزش مباحث تخصصی بورس اقدامات مؤثرتری را انجام دهید. یا به سادگی از کمک متخصصان ما در این حوزه بهره‌‌مند شوید.
